चीनको नक्कली औषधीले केन्याका महिला मारमा

चीनको नक्कली औषधीले केन्याका महिला मारमा कमसल सामान भिडाएर नाफा कमाउने चिनियाँ उत्पादनमाथि विश्वभर आशंका चीनमा बनेका सामानको विश्वसनीयता माथि धेरै नै बहस भएका छन् ।

सस्तो र कमसल चाइनिज सामानको चर्चा हाम्रो माझमा पनि भएको छ । कमसल चिनिया सामग्रीको मारमा संसारका धेरै जना परेका छन् ।

स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि यस्तै सामानको असर देखिन थाले पछि यसको पनि चर्चा अहिले बढेको हो । चीनका यस्ता सामग्रीहरू कम आय भएका गरिब देशमा नै बढी भित्रने गरेका छन् । गरिब देशका कम शिक्षित समुदाय कमसल र विश्वसनीयता नभएको चिनियाँ सामानको मारमा पर्ने गरेका छन् ।

सुसन वामाइथा एक केन्याली महिला हुन् । उनी बिरामी परे पछि आफूले खादै गरेको गर्भ निरोधक चक्कीको असर हो भन्ने महसुस गरेकी थिइन् । सन् २०२१ को जुनमा उनले केन्यामा प्रतिबन्धित चक्की लुकीछिपी प्रयोग गर्ने गरेकी थिइन् । ३२ वर्षकी उनले तीन सन्तानलाई जन्म दिईसके पछि सो चक्कीको प्रयोग सुरु गरेकी हुन् ।

केन्यामा त्यस चक्कीलाई सोफियाको नामले चिनिन्छ । तर, चीनमा बनेर त्यहाँ पुगेको चक्कीको प्याकेटमा चिनिया भाषा मात्र प्रयोग भएकाले यसको नाम समेत धेरैले बुझ्ने गरेका छैनन् ।

त्यसलाई अनुवाद गर्दा गर्भ निरोधक तथा लामो समय प्रभाव रहने भनेर लेखिएको छ । उत्पादक कम्पनीको नाम ‘झीझु फर्माट्युकल’ कम्पनी लेखिएको छ । १० वर्ष अगाडी नै धेरै नै हर्मोनमा असर गर्ने भन्दै केन्या सरकारले यसलाई प्रतिबन्ध लगाएको थियो ।

सरकारी अस्पतालमा सधैँ स्टक नहुने भएका कारण केही महँगो तिरेर निजी फार्मेसीमा खरिद गर्ने प्रचलन पनि छ ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयले पनि यसको ल्याब रिपोर्टको डाटा सार्वजनिक गरेको छैन । तर, बारम्बार यो असफल भएको तथा साइड इफेक्ट भने देखिएको निष्कर्ष निकालिएको छ । ‘मलाई यो प्रतिबन्धित भएको थाहा थिएन । धेरै साथीहरूले यसको प्रयोग गर्दा कुनै साइड इफेक्ट नभएका कारण मैले पनि प्रयोग गरेको हुँ’ उनले भनिन् ।

अन्य केन्याली महिला जस्तै यसको मूल्य, सहज उपलब्धता र महिनाको एक पटक उपयोग गरे पुग्ने भएकाले वामाइथाले सोफिया प्रयोग उपयुक्त ठहर गरेकी हुन् । धेरै महिलाले महिनाको एक पटक यसलाई खरिद गर्ने गरेका छन् । प्याकेटमा यसलाई विक्री गर्ने प्रचलन पनि त्यत्ति धेरै छैन ।

चक्कीको मूल्य पनि पसल अनुसार र समय अनुसार फरक हुने गरेका छन् । ३ सय देखि ४ सय केन्याली मुद्राको त्यसको छ । ३ सय को मतलब २।५० अमेरिकी डलर हो ।

त्यसो त केन्यामा परिवार नियोजनका अन्य उपाय नभएका होइनन् । ती उपाय मध्ये दैनिक गर्भ निरोधक चक्कीको प्रयोग सहज मानिन्छ । यसको एक महिनाको मूल्य १.७ अमेरिकी डलर सरकारी अस्पतालमा पर्छ । सरकारी अस्पतालमा सधैँ स्टक नहुने भएका कारण केही महँगो तिरेर निजी फार्मेसीमा खरिद गर्ने प्रचलन पनि छ ।

५ डलर खर्चमा तीन महिनाका लागि गर्भ निरोधक औषधी तथा ७ वर्षका लागि ९ डलर खर्च गरिने प्रचलन पनि केन्यामा नभएको होइन । सार्वजनिक स्थान र शौचालयमा समेत निःशुल्क कण्डम राखिएका हुन्छ । त्यस स्थानमा सकिएमा बाहिर खरिद गर्ने चलन पनि त्यहाँ छ ।

‘मैले कपर्टी शैलीको कोइल प्रयोग गरेको थिएँ । त्यसले ढाडमा समस्या भएका कारण हटाएर , विकल्पको रूपमा यसको प्रयोग गरेकी हुँ’ तौल नियन्त्रणमा लागि सङ्घर्ष गरी रहेकी उनकी साथीले त्यस चक्कीको प्रयोगले तौल नबढेका बताए पछि अझै उत्साहित भएकी हुन् ।

उनले सुरुवातमा दुई चक्की पनि प्रयोग गरेकी थिइन् । लामो समयका लागि एक चक्कीले काम नदिने हो की भन्ने डरले उनले दुई चक्कीको प्रयोग गरेकी हुन् ।

पितृसत्तात्मक समाज रहेको केन्यामा विविध धार्मिक मान्यताका कारण पनि गर्भ निरोधक चक्कीका बारे भिन्न धारणा बनेका छन् ।

‘सुरुमा टाउको दुख्ने र वान्ता हुने भयो । पहिलो महिना म राजश्वला पनि भइनँ’ वामाइथाले भनिन् । त्यस समयमा उनलाई महिनावारी नभएकोमा कुनै चिन्ता थिएन । तेस्रो महिना पनि यस्तै भए पछि चासो बढ्न थालेको हो । पछि गर्भमा बच्चा भएको पनि थाहा भयो । उनको श्रीमान्ले यसका बारे खोजीनिती गर्दा त प्रतिबन्धित औषधीको प्रयोग भइरहेको पत्तो पाए ।

यो कथाले एउटा लामो यात्रा तय गरी सकेको छ । त्यसरी गलत सूचनाकै कारण जन्मिएको छोरी ३ महिनाकी भएकी छिन् । तीनलाई राम्रोसँग हुर्काउन तल्लीन हुनु भन्दा अर्को विकल्प पनि उनीहरूसँग छैन ।

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन (डब्लुएचओ)का अनुसार अफ्रिकाको सब सहारा क्षेत्रमा ५० प्रतिसतलाई मात्र गर्भ निरोधक औषधीको बारे राम्रोसँग थाहा छ । पितृसत्तात्मक समाज रहेको केन्यामा विविध धार्मिक मान्यताका कारण पनि गर्भ निरोधक चक्कीका बारे भिन्न धारणा बनेका छन् ।

थुप्रै पुरुषले आफ्नो श्रीमतीलाई यसको प्रयोग गर्न दिँदैनन् । केन्यामा त केही यस्ता पुरुष छन्,, जसको सोचमा बाइबलको प्रार्थना मात्र गरे सबै ठिक हुने भएकाले कुनै आधुनिक औषधीको प्रयोग गर्नु हुँदैन । जनसङ्ख्या र विकासका विज्ञ डा. जासेफाइन किबारु तल्लो तहमा पुगेर यसको बारे जनचेतना फैलाउन आवश्यक रहेको बताउँछन् ।

उनको विचारमा अन्य व्यक्तिलाई छिमेकीलाई पत्याउने महिलाको स्वभावका कारण सामुदायिक स्वास्थ्य स्वयंसेवकलाई नै यसमा सक्रिय बनाउँदा सही हुन सक्छ । उनी धेरै अफवाहका कारण जनसङ्ख्या नियन्त्रण विधिमा एउटा ठुलो खाडल सृजना भएको छ । महिला रोग विशेषज्ञ बिग्रीड मोन्डा महिलाले जनस्वास्थ्य अधिकारी तथा चिकित्सकसँग सल्लाह गरेर अगाडी बढे सबै समस्या समाधान हुने बताउँछिन् ।

खतरनाक सोफिया चक्की प्रतिबन्धित हुनुका बाबजुद केन्यामा विक्री वितरण भएको विषयमा विगतमा थुप्रै सञ्चार माध्यमले नै आवाज उठाएका थिए । त्यसो त यो संसारकै सामु बहसको विषय बनेको छ ।

ग्रामीण क्षेत्रमा आपूर्ति राम्रोसँग नभएका कारण धेरै महिलाले छासमिस गरेर गर्भ निरोधक औषधी प्रयोग गर्ने गरेका छन् । डा. किबारुकै अनुसार यथेष्ट जानकारी सबैमा नपुगेका कारण सोफिया प्रतिबन्धित हुनुका बाबजुद केन्यामा विक्री भइरहेको छ । उनले यसका लागि सञ्चार माध्यमको भूमिका मात्र पर्याप्त नहुनेमा जोड दिएका छन् । तल्लो तहमा सक्रिय भएर यसको प्रतिबन्धका कारण सहित सबैलाई जानकारी गराउन आवश्यक छ ।

औषधी विक्रेतालाई यो प्रतिबन्धित भएको राम्रोसँग थाहा छ । स्वास्थ्य मन्त्रालयले पनि चेतावनीको भाषामा यो सूचना जारी गरी सकेको छ ।
यो बाहिर देखाएर राखिँदैन । प्रत्येक महिना किन्न आउने विश्वासिलो ग्राहक छानेर यो औषधी दिने गरिन्छ । धेरै औषधी पसल नचिनेका मानिस पुग्दा त्यो औषध नभएको बताउँछन् । त्यहाँको सूचना अनुसार छिमेकी देश भएर त्यो औषधी केन्या पुग्ने गरेको छ ।

यसै महिना केन्याको औषधी तथा विष बोर्ड (पीपीबी)ले युगान्डाको सीमाबाट यो आएको तथ्य पत्ता लगाएको थियो । वामाइथाले पनि एउटा सप्लाएर मार्फत आफ्नी साथीले प्याकेट लिएकी तथा त्यसै साथीसँग आफूले लिएको बताइन् । साथीले प्रतिबन्धित भएको थाहा पाएर नै यो औषधी दिएको गुनासो गरेकी छिन् ।

अहिले सोफियाको प्रयोग र यसले ल्याएको समस्याका बारे सामाजिक सञ्जालमा बहस हुन थालेका छन् । केहीले गर्भ पतन गराएको पनि सामाजिक सञ्जालमै जानकारी गराएका छन् । वामाइथाले त्यस औषधीको सेवन गरेकोमा आफैलाई जिम्मेवार ठहर गर्दै यसरी गर्भ रहने कुरा कहिल्यै कल्पना समेत नगरेको बताउँछिन् ।

खतरनाक सोफिया चक्की प्रतिबन्धित हुनुका बाबजुद केन्यामा विक्री वितरण भएको विषयमा विगतमा थुप्रै सञ्चार माध्यमले नै आवाज उठाएका थिए । त्यसो त यो संसारकै सामु बहसको विषय बनेको छ ।

महिलाको यौन स्वास्थ्य एकदमै गम्भीर र संवेदनाको विषय हो नै । संसारलाई कमसल सामान भिडाएर नाफा कमाउने चीनले गरिब देशलाई अर्को भार थपेको छ । त्यसै भारबाट पीडित भएको केन्या एउटा उदाहरण हो । यस्ता धेरै देश हुन सक्छन् । खबरहब